RNA i nasljeđivanje svojstava

Odgovara:
Zdravka Rumiha, dr. vet. med.,
Pet centar, Heinzelova 60, Zagreb

Mendelove stanične čestice ili jedinice nasljeđivanja Johannsen naziva genima (1909.), a od tuda potječe i naziv genetika (Bateson) za znanost o nasljeđivanju.

Mendel je u svojim istraživanjima došao do tri važna zaključka: nasljeđivanje svojstava određuju činioci ili faktori (danas zvani geni) koji se na potomke prenose nepromjenjeni, zatim, potomak nasljeđuje jedan alel gena za svako svojstvo od svakog roditelja, te jedinka - potomak ne mora fenotipski naslijediti neku osobinu, ali je može prenijeti na slijedeću generaciju.

Osnova za život leži u vrlo velikoj molekuli nazvanoj deoksiribonukleinska kiselina (DNA). DNA je genetički materijal kod svih organizama, a kod nekih virusa može biti i RNA. RNA (ribonukleinska kiselina) je srodna DNA. Kromosomi su nukleoproteinske strukture u jezgrama stanica, koje sadrže molekulu DNA. Pojam se često koristi kao sinonim za molekulu DNA.

Ribonukleinska kiselina (RNA) vrsta je molekule koja sadrži dugi niz nukleotidnih jedinica. Svaka nukleotida sastavljena je od dušične baze, fosfata i šećera riboze. RNA je vrlo slična DNA ali se razlikuje od nje u nekoliko bitnih strukturalnih detalja: unutar stanice RNA je obično jednostruka dok je DNA dvostruka; RNA nukleotidi sadrže šećer ribozu dok DNA nukleotidi deoksiribozu, RNA ima dušičnu bazu uracil dok DNA timin. RNA se prepisuje od DNA enzimima nazvanim RNA-polimeraze. RNA je središnjica sinteze proteina.

Razlikuju se nekoliko RNA, svaka sa specifičnom ulogom u stanici:

mRNA (messenger) prenosi sa DNA na ribosome ("tvornice" proteina u stanici) informaciju o slijedu proteina. Ova je informacija kodirana pa svaka od tri nukleotide (kodon) odgovara jednoj aminokiselini.

rRNA (ribosomalna) čita kodiranu mRNA i prevodi informaciju za sintezu aminokiselina.

tRNA (transfer) je mali RNA lanac koji prenosi specifične aminokiseline u rastući polipeptidni lanac na ribosomalnom dijelu sinteze proteina tijekom prevođenja informacije.

RNA može biti nosioc genetskog materijala, no ne u životinja. RNA virusi imaju sastavljen genom od RNA ali zajedno sa različitim proteinima dekodirani od tog genoma. Isto tako, viroidi nose RNA ali bez prisustva drugih proteinskih molekula.

U začetku znanstvenih istraživanja prevladavalo je mišljenje kako osnova i začetak života leži u RNA koja je sama sebi dovoljna za prijenos genetskog materijala. No, kasnijim se istraživanjima došlo do zaključka kako je DNA molekula nasljeđa, a RNA služi kao prevoditelj genskog zapisa u sintezi proteina.